Rys historyczny

Muzeum Śląska Opolskiego zajmuje najstarszą kamienicę w Opolu przy Małym Rynku 7. Jest to budynek dawnego kolegium jezuickiego, które powstało w II połowie XVII wieku przez połączenie i przebudowę w stylu barokowym dwu średniowiecznych domów mieszczańskich.
Po przejęciu obiektu w 1773 roku wykorzystywany był przez administrację pruską na cele mieszkalne, biurowe i handlowe. W 1837 roku budynek wykupiło miasto, przeznaczając go na szpital.W 1932 roku, po gruntownej odnowie, urządzono w nim muzeum regionalne i bibliotekę. Otwarcie stałej ekspozycji regionalnej nastąpiło w lipcu 1946 roku.
W 1958 roku nadano placówce rangę muzeum okręgowego.
W roku 1980 muzeum otrzymało od miasta sąsiednią kamieniczkę przy ulicy św. Wojciecha 13. Została ona zbudowana w latach 1817-1818, w stylu klasycystycznym. U schyłku lat osiemdziesiątych muzeum poddało ją remontowi i adaptacji na cele muzealne, przewieszką nad ulicą Muzealną ulokowaną na wysokości I piętra połączono kamieniczkę z budynkiem przy Małym Rynku 7.

W latach 1988 - 2006 w salach na drugim piętrze kamienicy organizowane były wystawy czasowe.

Pod koniec XX wieku muzeum otrzymało budynek przy ul. Ozimskiej 10, który po przekształceniu wnętrza, od 1999 roku mieści Galerię Muzeum Śląska Opolskiego. Własnością muzeum jest dziś również kamienica mieszczańska przy ul. Św. Wojciecha 9.

W latach 2005 - 2008 dzięki środkom z funduszów europejskich i przy finansowym wsparciu samorządu wojewódzkiego oraz ministra kultury i dziedzictwa narodowego zrealizowano projekt „Mons Universitatis. Rozbudowa i remont Muzeum Śląska Opolskiego”, który umożliwił modernizację i adaptację wnętrz zabytkowej kamienicy mieszczańskiej, remont budynku administracyjnego i wystawowego, a także budowę nowego pawilonu, na którego dachu urządzono taras widokowy. Remont był ostatnią szansą zachowania walorów historycznych zabytkowych obiektów. Dzięki realizacji projektu Muzeum Śląska Opolskiego, nie zmieniając lokalizacji, powiększyło swą powierzchnię wystawową o 270%.

Muzeum posiada około 36 tysięcy zabytków z zakresu archeologii, etnografii, historii, przyrody i sztuki.
Zabytki archeologiczne pochodzą głównie z badań wykopaliskowych, prowadzonych na terenie całej Opolszczyzny i dokumentują epokę kamienia, brązu i żelaza.
Zabytki etnograficzne charakteryzują kulturę materialną i duchową wsi opolskiej.
Zabytki z dziedziny historii dokumentują dzieje miasta Opola i regionu, ze szczególnym uwzględnieniem okresu powstań śląskich i plebiscytu oraz działalności Związku Polaków w Niemczech.
Zbiory przyrodnicze to przede wszystkim okazy flory i fauny Śląska Opolskiego, a także zabytki paleontologiczne i geologiczne związane z regionem.
Z dziedziny sztuki Muzeum posiada zbiory śląskiej rzeźby gotyckiej, rzemiosła artystycznego oraz galerię malarstwa polskiego XIX/XX w., w tym kolekcję dzieł Jana Cybisa.
Zgromadzone zbiory Muzeum udostępnia poprzez organizację wystaw stałych i czasowych oraz szeroką działalność upowszechnieniowo – edukacyjną.
Wystawy stałe „Pradzieje Opolszczyzny” i „Opole – Gród, Miasto, Stolica Regionu” pokazują dzieje regionu i miasta od epoki kamienia do II wojny światowej i stanowią podstawę do prowadzenia lekcji muzealnych dla wszystkich typów szkół.


Oddział p.n. Muzeum Czynu Powstańczego – GÓRA ŚWIĘTEJ ANNY

Muzeum utworzono w 1964 roku. Pierwotnie mieściło się w XIX- wiecznym budynku „starej” szkoły w Leśnicy, w którym w czasie III powstania śląskiego w 1921 roku stacjonował sztab.
W 1980 roku zbiory i ekspozycję przeniesiono do tzw. Domu Polskiego w Górze św. Anny. Nazwa obiektu wiąże się z rokiem 1946, kiedy to Bank Rolników w Opolu zakupił posesję prywatną (karczma i grunty uprawne), przeznaczając ją na potrzeby I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech.
Do 1939 roku obiekt wykorzystywany był na cele kolonijne i obozowe, tu odbywały się zjazdy polskich organizacji działających w Niemczech oraz kursy szkoleniowe dla młodych rolników.
W 1939 roku majątek został skonfiskowany przez administrację hitlerowską i przeszedł w ręce prywatne.
Ponownie odzyskany przez Skarb Państwa w 1976 roku.
Mocno zrujnowany budynek, zwany również „Domem pod Chełmskim Wierzchem”, został w latach 1977 – 1980 odtworzony, rozbudowany i przystosowany do potrzeb muzealnych.

Kolekcja muzealna ma charakter monograficzny i obejmuje ponad 2 tysiące eksponatów związanych z powstaniami śląskimi z lat 1919, 1920, 1921 i plebiscytem.
Na zasób muzealiów składają się dokumenty, ulotki, odznaczenia, fotografie, militaria, plakaty, odezwy itp.
Szczególną wartość posiada zbiór sztandarów bojowych i kombatanckich oraz 58 rozkazów wydanych w czasie walk o Górę św. Anny.
Muzeum przechowuje i wystawia pamiątki osobiste uczestników powstań: mundury, legitymacje, zaświadczenia i ordery.
Zbiory uzupełniają dokumenty i pamiątki związane z działalnością Związku Polaków w Niemczech, obroną Śląska w 1939 roku oraz materiały dotyczące udziału powstańców śląskich w II wojnie światowej.